"Hal kanunu revize edilmeli"

Mersin Ticaret Borsası Meclis Başkanı Münir Şen, yaş meyve-sebze (YMS) sektöründe toptancı hallerinin önemine dikkat çekerek, mevcut Hal Kanunu’nun revize edilmesi gerektiğini vurguladı. Başkan Şen, "Üretilen yaş meyve-sebzelerin hallere getirilmesi yeniden zorunlu olmalıdır" dedi.

Haber: Tayfun TUNA 

Mersin Ticaret Borsası Meclis Başkanı Münir Şen, "YMS Sektöründe Hallerin Önemine" dair açıklama yaptı. Başkan Şen, açıklamasında, "Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2024 yılında yaklaşık 62 milyon ton meyve ve sebze üretildi. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ocak ayında yaptığı açıklamaya göre, Türkiye dünya sebze üretiminde dördüncü, meyve üretiminde ise altıncı sırada yer alıyor. Akdeniz İhracatçı Birlikleri (AKİB) istatistiklerine göre, Türkiye 2024 yılında 4,2 milyon ton yaş meyve ve sebze ihraç ederek 3,4 milyar dolar gelir sağladı" ifadelerini kullandı.

Bu kritik sektörün sağlıklı, güvenilir ve şeffaf bir şekilde işlemesi için güçlü bir hal kanununun olması gerektiğini belirten Şen, "5957 Sayılı Hal Kanunu’nun, toptancı hallerini güçlendirmek yerine her geçen yıl daha da zayıflattığını görüyoruz" dedi.

Mevcut Hal Kanunu Sektörü Zayıflatıyor

Şen, "2012 yılına kadar il sınırları içinde üretilen yaş meyve-sebzelerin hallere getirilmesi zorunluydu. Ancak 2012’de yürürlüğe giren yasa ile hal dışı satışlara serbestlik tanındı. Ayrıca sanayi üretiminde kullanılan, ihraç ve ithal edilen, üretici örgütleri tarafından satılan ve perakendeciler ile oteller gibi kurumların doğrudan temin ettiği ürünlerin Hal Kayıt Sistemi’ne (HKS) bildirilme şartı kaldırıldı" sözlerini aktardı.

Şen, bu değişikliğin, büyük şehirlerde zincir marketlerin piyasayı ele geçirmesine yol açtığını belirterek, “Zincir marketler üreticilerden doğrudan ürün alıyor ve serbest piyasa ekonomisi kapsamında yüksek kâr marjları uygulayabiliyorlar. Oysa toptancı hallerinde komisyon oranı yüzde 4-8 arasında değişiyor. Bu durum, toptancı hallerine gelen ürün miktarında yüzde 25-35'lik bir düşüşe neden oldu ve sektör zincir marketler lehine tekelleşmeye başladı" dedi.

Kayıt Dışılık ve Fiyat İstikrarsızlığı Artıyor

Şe, mevcut kanunun bir diğer olumsuz sonucunun ise, kötü niyetli kişilerin HKS’ye yanlış beyanlar vermesine zemin hazırlaması olduğuna dikkat çekerek bu durumun kayıt dışılığı artırdığını belirtti.  Şen, "Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) sepetinde en yüksek ağırlığa sahip gıda ve alkolsüz içecekler grubunun dörtte birini oluşturan yaş meyve-sebze sektöründe fiyat istikrarı bozuluyor, arz-talep dengesi zarar görüyor" dedi.

Şen, veri sisteminin doğruluğunun önemine dikkat çekerek, "Doğru politikalar ancak sağlıklı verilerle oluşturulur. Eğer HKS verileri gerçeği yansıtmazsa, Tarım ve Orman Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) oluşturacağı politikalar da güçlü bir zemine oturamaz" ifadelerini kullandı.

Toptancı Hallerinin Güçlendirilmesi İçin 6 Talep

Meclis Başkanı Şen, sektörün daha sağlıklı işlemesi için şu talepleri sıraladı:

1. 2012 yılı öncesinde olduğu gibi il sınırları içinde üretilen yaş meyve-sebzelerin toptancı hallerine getirilmesi zorunlu hale gelmelidir. Zincir marketler de ürünlerini bulundukları ilin toptancı halinden temin etmelidir.
2. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın tarım sayımı ve üretim planlaması genişletilmelidir. Mevcut planlamaya dahil edilen 13 ürün ve yem bitkilerine ek olarak, arz açığı olan yaş meyve-sebze ürünleri de sürece dahil edilmelidir.
3. HKS’de yapılan bildirimlerin denetim mekanizması güçlendirilmelidir. TCMB’nin 14 Şubat 2025’te yayımladığı raporda da belirtildiği gibi, Türkiye’de taze meyve-sebze arzını ve depolanabilir ürünler için stok durumunu aylık takip eden bir gösterge bulunmamaktadır. Bu eksiklik giderilmelidir.
4. Tüketicilerin denetim sürecine katılımı artırılmalıdır. Ürün künyeleri etkin bir şekilde denetlenmeli ve tüketiciler, ürünlerin menşei, sertifika bilgileri gibi kritik unsurlar hakkında daha fazla bilinçlendirilmelidir.
5. Türkiye genelindeki 176 toptancı halinin altyapısı modernize edilmelidir. Fazla hal sayısına odaklanmak yerine mevcut hallerin daha modern ve donanımlı hale getirilmesi sağlanmalıdır.
6. Yeni tarım ve ticaret politikaları oluşturulurken sektör temsilcileri ile istişare süreci güçlendirilmelidir.

Türkiye Tarımda Güçlü Konumda, Potansiyel Daha Büyük

Öte yandan Türkiye, tarımsal hasılada Avrupa’da birinci, dünyada ise ilk 10 içinde yer alıyor. Tarımsal ihracat 32,6 milyar dolara ulaşarak Türkiye’yi net ihracatçı konumuna taşıdı. Şen, yaş meyve-sebze sektörünün bu başarıda büyük katkısı olduğunu vurgulayarak, "Ülkemizin bu alanda gelişmek için çok daha büyük bir potansiyeli var. Devletimizden beklentimiz, bu taleplerimizin dikkate alınması ve sorunların çözümüne ilişkin bir yol haritası çizilmesidir" diyerek açıklamasını sonlandırdı.